Bilgisayar Destekli Çeviri ve CAT Araçları

Nedir bu CAT Araçlarını ilginç kılan?

Çeviri büroları ve serbest çevirmenlerin her geçen gün daha çok faydalanmaya başladığı şu CAT yani Bilgisayar Destekli Çeviri araçlarına (Computer-assisted Translation Tools) biraz daha yakından bakmanın vakti geldi.

Çeviri sektörünün geneline baktığımızda CAT araçlarının yoğun bir şekilde kullanıldığını görüyoruz. Faydalarını fark eden çevirmenler bu yazılımları düzenli olarak kullanıyor, forumlarda fikir alışverişinde bulunuyor ve çalışmalarına hız katıyor. Bu konuda bilgi sahibi olmayan ya da bu araçlara şüphe ile yaklaşan çevirmenler ise kopyalayıp yapıştırmaya, kaynak metin – hedef metin pencereleri arasında dolanmaya devam ediyor.

Modern CAT araçları yalnızca fazla tekrar içeren metinlerde değil aynı zamanda tekrar içermeyen düz metinlerde de büyük yardım sunuyor. Bu yüzden bu konuya biraz daha derinlemesine bakmak, araçların sunduğu faydaları açıklamak ve çevirmenlere bu konuda bir ışık tutmak için bu metni yazmaya karar verdim.

CAT Araçları bana ne fayda sunabilir?

Bu soruya kısa bir yanıt sunmak hiç de kolay değil. Bu yüzden bu sorunun yanıtını farklı başlıklar altında ele almak istiyorum. Bilgisayar Destekli Çeviri Araçları terminoloji oluşturma, çeviri metninde tutarlılık sağlama, çeviri metninde kaliteyi artırma, metin biçimini (formatını) koruma ve yedekleme yapma yanı sıra işlerinizi planlama ve gerektiğinde çalışma dosyalarını güncelleme konusunda kolaylık sağlıyor. Şimdi dilerseniz bu konuyu biraz daha ayrıntılı olarak inceleyelim.

CAT araçları ile terminoloji oluşturulması

Çeviri projesine başlamadan önce müşteriden sağlam bir terminoloji listesi aldıysanız çeviri daha kolay ilerleyecektir. Zira elinizdeki projeye ait sıkça kullanılan terimler önceden listelenmiştir. Ancak bu tür listelerle çalışanlar sürekli bir aşağı bir yukarı gitmenin, bir Word dosyasına bir Excel dosyasına bakmanın, ekranlar arasında gidip gelmenin – hele bir de tek ekran çalışıyorsanız pencereler arasında kaybolmanın ve seferinde zaman kaybetmenin ne demek olduğunu iyi bilir. (Ben özellikle bu pencereler arasında kaybolmanın yarattığı stresten çok çabuk bunalıyorum.) Özellikle de kullanılması gereken terminoloji listesi birden fazla ise yandınız demektir.

 İşte tam da bu noktada CAT aracınız derdinize derman olmak için hazır bekliyor. Terminoloji listesini CAT aracınız ile birlikte kullandığınızda, cümle içinde geçen terimler listede yer alıyor ise otomatik olarak gösteriliyor, karşılıkları veriliyor. Birçok programda gelen terimi otomatik olarak hedef metne ekleme özelliği bulunuyor. En güzeli ise CAT araçlarının yanında gelen terminoloji oluşturma ek yazılımları sayesinde müşteriden aldığınız Excel vb. Dosyaları İçeri Al (Import) komutuyla CAT aracınızın algıladığı dosya biçimine dönüştürme şansınız var. Bu sayede sayfalar ve satırlar dolusu Excel dosyalarında dolanmanıza hiç gerek kalmıyor. Çevrilecek cümle için yeni hedef cümle oluşturduğunuzda program otomatik olarak cümle içinde geçen terimleri algılıyor, program arabiriminde yer alan terminoloji penceresinde tüm terimler karşılıklarıyla birlikte listeleniyor. Bu noktadan sonra tek yapmanız gereken gerekli terimleri yazmak. Birçok program kısayollar yardımıyla listede yer alan terimleri otomatik olarak hedef metne ekleme özelliğini de sunuyor.

Metinlerde tutarlılığın sağlanması

Metinde çok fazla tekrar olmasa bile proje içerisinde tutarlılığın sağlanması son derece önemli. CAT araçları içerisinde yer alan işlevler sayesinde metinde geçen kelimeyi çeviri belleğinde (TM) arayarak önceki cümlelerde nasıl çevrildiğine bakma şansınız bulunuyor. Bu işlev yalnızca kelimeler için değil gerektiğinde kelime öbekleri ve hatta cümleler için de geçerli. CAT aracı zaten eşleşen cümleleri otomatik olarak yapıştırma özelliğine sahip; ancak bu işlem kelime uyumu (concordance) özeliği ile birleşince metinde tutarlılığın sağlanması çok daha kolay bir hale geliyor. Özellikle de terminoloji listesinin müşteri tarafından verilmediği durumlarda, çevirmenin önceki cümlelerde söz konusu terimi nasıl kullandığını görebilmesi bu sayede mümkün oluyor. Farklı çevirmenlere dağıtılan metinlerin proje tesliminden önce terminoloji açısından kontrolü ve genel tutarlılığın sağlanması da yine bu yönteme dayanıyor.

Metin kalitesinin kontrol edilmesi

CAT aracınız çevirinin kalitesini kontrol etme konusunda da yardım sunuyor. Özellikle kaynak metinde yer alan noktalama işaretlerinin, sayıların, tag’lerin ve genel terminolojinin kontrol edilmesi birkaç tıklamayla mümkün oluyor. Örneğin kaynak cümlede 150 adet sandalye teslimatı yazıyorken, ufak bir el kaymasıyla 105 adet sandalye teslimatı yazmışsanız program otomatik olarak sizi uyarıyor. Programa ait sözlükler yanı sıra kendi sözlüklerinizi eklemeniz de mümkün. Böyle olunca, çeviri sonunda yazım kontrolü de saniyeler içerisinde tamamlanabiliyor. Noktalar, virgüller tam yerine oturuyor. Hata olasılığı en aza indirgeniyor.

Biçimlendirmeyi korumak çok daha kolay

Çeviri projelerinde en sıkıntılı noktalardan birisi de müşterinin “ay lütfen formatı koruyalım” beklentilerini karşılayabilmektir. Müşteri 20 kere fotokopiden geçirip faksladığı dosyaların aynı formatta teslim edilmesini bekler. Bu durumda tabii ki alınan bu dosyaların düzgün OCR programları yardımıyla uygun şekilde biçimlendirilmesi gerekir.

Aynı şekilde biçimlendirmesi yapılmış (kaynaklar yana yatık, başlıklar kalın ve kırmızı, alt başlıklar altı çizili ve lacivert, dipnotlar gri, örnekler 12 punto, metnin geneli 13 punto vb.) temiz metinlerin de alındığı şekilde teslim edilmesi istenir.

İşte bu noktada CAT araçlarının sunduğu işlevler tüm bu biçimlendirme acısını büyük oranda azaltıyor. Aldığınız dosya üzerinde sürekli biçimlendirme yaparak belki de çeviriye ayırdığınız vakitten daha fazlasını harcamak yerine, CAT aracınız sayesinde yalnızca metni çeviriyorsunuz, biçimlendirme otomatik olarak yapılıyor. Kimi programlarda söz konusu biçimlendirmeye ait TAG’lerin doğru yere kopyalanması gerekiyor, kimi programlarda cümle çevrildikten sonra gerekiyorsa kelimeler seçilerek “biçimlendirmeyi kopyala” diyerek eşleştirme yapılıyor. Bu özelliğin en çok işe yaradığı yer PowerPoint sunumları. Kutular içine tek tek girip ince ince biçimlendirme yapmanıza gerek yok. CAT aracınız tüm metni segmentler halinde size sıralıyor, tek tek cümleleri çeviriyorsunuz. Çeviri bittikten sonra CAT aracınız çevirileri kaynak dosyaya yerleştiriyor. Tek yapmanız gereken, işin sonunda dosyayı bir kez açıp gözden geçirmek. Bazı durumlarda cümle uzunlukları uyuşmadığında birkaç kutunun kenarından tutup çekmeniz gerekebiliyor; ancak eski yöntemlerle karşılaştırıldığında hiçbir çevirmenin bundan şikayetçi olacağını düşünmüyorum.

Korkmayın, yedeği var

Çeviri sırasında en korkunç şey herhalde elektrik kesintileri ya da mavi ekranlar olsa gerek. Bir anda yaptığınız sayfalar dolusu çeviri yok olabiliyor. Hele ki düzenli olarak kaydet seçeneğini kullanmıyorsanız, sürekli uçurumlarda dolaşıyorsunuz demektir.

CAT aracınız size bu konuda en büyük desteği sunuyor. Çevirdiğiniz her cümle ya da kelime, segment kapatıldığında otomatik olarak çeviri belleğine (TM) kaydediliyor. Yani bir sorun oluşması ya da programın kapanıvermesi durumunda bile dosyayı yeniden açtığınızda TM üzerinden tüm çevrili segmentler otomatik olarak yeniden alınıyor. Çevrilecek olan Word dosyasını silseniz, kaybetseniz ya da dosya bozulsa bile yeni bir kopyayı CAT aracınızda açtığınızda otomatik olarak çeviri belleğini dosyaya uygulayarak yapmış olduğunuz tüm çeviriyi kurtarmış oluyorsunuz.

Ben bu noktada işi iyice güvene alıyorum, belirli aralıklarla TM dosyalarımı yedekliyorum. Yedekleme yaparken de TM dosyamın bir kopyasını kendi adresime e-posta olarak gönderiyorum. Sabit diskim bile çökse, başka bir bilgisayarda çeviri dosyamı açıp e-postaya yedeklediğim TM’i indirerek işe kaldığım yerden devam edebiliyorum. Bu özellik sayesinde evde başladığım işi gerektiğinde kütüphanede ya da ofiste sürdürmem çok daha kolay oluyor. E-posta ile uğraşmak istemeyenler tabii ki veri senkronizasyonu (eşitleme) için piyasada bulunan özel yazılımları kullanarak tüm verilerini otomatik olarak tüm cihazları üzerinde eşitleyebilir.

Planınızı önceden yapın

CAT aracınız sayesinde planlama yapmak da çok kolay. Aldığınız metni öncelikle kelime, cümle ya da karakter olarak saydırabiliyorsunuz. Birçok program dosyanızı otomatik olarak parçalara bölüp iş bitiminde yeniden birleştiriyor. Yani on bin kelimelik bir iş aldığınızda, günde iki bin kelime çalışmak üzere dosyayı eşit beş parçaya bölebiliyorsunuz. Her gün üzerinde düzenli olarak çalıştıktan sonra iş sonunda tüm dosyaları otomatik olarak birleştirip tek bir dosya olarak teslim etmeniz mümkün.

CAT aracınız ayrıca projenin ne kadarını tamamladığınızı kelime, cümle ve yüzde olarak da gösteriyor. Böylece ne kadar çalıştığınızı ve daha ne kadar çalışmanız gerektiğini de rahatça takip etmiş oluyorsunuz.

Güncellemeler

Müşteri işi teslim etmenize iki gün kala “dosyada değişiklikler oldu ama yani baştan sona ufak tefek sürü sepet değişiklik var, bunları çok dikkatlice kontrol edip düzeltir misiniz” gibi bir padişah yaklaşımıyla karşınıza çıkıyor. Oturup tek tek nerede ne değişmiş bulmak, özellikle de değiştirilen sayıları tespit etmek için sağlam bir sabır gerekiyor.

Bu noktada CAT aracınız bayram değil seyran değil size delicesine yardım etmeye karar veriyor. Yeni dosyayı açıyorsunuz. Çevir dediğinizde TM üzerinden %100 eşleşen tüm cümleler otomatik olarak çevriliyor. Sonraki adımda ise değişiklik yapılan cümleler otomatik olarak işaretleniyor. Hatta CAT aracınız hangi cümlede ne değişmiş, ne kadar değişmiş ince ince ayrıntılandırma yapıyor. (Patates yerinde domates yazıldıysa kelime vurgulandırılıyor. Cümle sonunda yalnızca bir nokta eklenmişse CAT aracınız %99 eşleme var diyerek size yalnızca ufak bir değişiklik olduğunu gösteriyor.) Tüm bunları özel olarak ayarlama şansınız da var.

Tüm bunları değerlendirdiğimizde ve her geçen gün yeni özelliklerin eklendiğini de düşündüğümüzde CAT araçları çevirmenler için bence vazgeçilmez bir destek teşkil ediyor. Müşterilerin her geçen gün daha fazlasını beklediği ve çevirmene ayrılan vaktin her geçen gün daha da azaldığı bir sektörde CAT araçlarından faydalanmamak bankamatik kartlarından korkup banka cüzdanıyla sıraya girmeye benziyor. Çevirmen olarak bu konuda bilinçlenmek, yeni teknolojilere uyum sağlamak ve bunu yaparken her defasında öncelikle kendi iş verimini yükseltmeyi hedeflemek belki de bu mesleğin temelini teşkil ediyor. 

Cemalettin Onur İlter

Serbest Çevirmen ve İlüstratör - Kişisel Web Sitesi

Bu yazıyı beğendiyseniz, kaynak göstererek sosyal medyada paylaşabilirsiniz. Cemalettin Onur İlter ile Facebook üzerinden bağlanmak için Cemalettin Onur İlter - Facebook Sayfasını beğenmeniz yeterli.